افسردگی فقط «احساس غمگینی» نیست؛ گاهی نوعی خاموشی در مغز و بدن است. فرد انرژی، انگیزه و حتی حس معنا را از دست می‌دهد. درمان‌های کلاسیک مانند دارودرمانی و روان‌درمانی برای بسیاری از افراد مؤثرند، اما همیشه همه بیماران پاسخ کامل نمی‌گیرند.
در سال‌های اخیر، پژوهشگران راهی تازه برای کمک به مغز افسرده یافته‌اند: تحریک الکتریکی مغز با جریان ضعیف، یا همان tDCS. در این مطلب به زبان ساده می‌گوییم tDCS چیست، چگونه روی افسردگی اثر می‌گذارد و چه کسانی از آن سود می‌برند.
تدوین و گردآوری : دنیا نهضت – روانشناس
tDCS چیست؟
tDCS یا Transcranial Direct Current Stimulation روشی است که با عبور دادن جریان الکتریکی بسیار خفیف (حدود ۱ تا ۲ میلی‌آمپر) از سطح جمجمه، فعالیت نورون‌های مغزی را تنظیم می‌کند.
در این روش، دو الکترود کوچک روی نواحی خاصی از سر قرار داده می‌شود. جریان الکتریکی به‌قدری ضعیف است که فرد تنها کمی سوزن‌سوزن شدن یا گرمای ملایم احساس می‌کند. برخلاف شوک‌درمانی (ECT)، در tDCS خبری از بی‌هوشی یا تشنج نیست؛ تحریک، آرام و کنترل‌شده است.
مغز افسرده چگونه کار می‌کند؟
در افسردگی، نواحی جلویی مغز — به‌ویژه قشر پیش‌پیشانی چپ (Left DLPFC) — فعالیت کمتری دارند، در حالی که بخش راست پیش‌پیشانی و نواحی هیجانی مانند آمیگدالا بیش‌فعال هستند. این ناهماهنگی باعث می‌شود افکار منفی، احساس گناه و بی‌انگیزگی تقویت شوند.
tDCS با تحریک ملایم بخش چپ پیش‌پیشانی، می‌تواند این تعادل را بازیابی کند.
تأثیر tDCS در افسردگی بر اساس پژوهش‌ها
تحقیقات متعددی در سال‌های اخیر نشان داده‌اند که tDCS می‌تواند علائم افسردگی را کاهش دهد، به‌ویژه در افرادی که به دارو پاسخ کامل نمی‌دهند.
متاآنالیزهای معتبر (در مجلاتی مانند Nature و JAMA Psychiatry) نشان داده‌اند که پس از چند هفته درمان با tDCS، خلق، انگیزه و تمرکز بیماران بهبود پیدا می‌کند. حتی برخی مطالعات نشان داده‌اند که ترکیب tDCS با روان‌درمانی یا تمرین‌های ذهن‌آگاهی اثرات پایدارتری به همراه دارد.
البته، اثر tDCS فوری نیست؛ معمولاً پس از چند جلسه (حدود ۸ تا ۱۰ جلسه) تغییرات قابل توجه دیده می‌شود، و برای تثبیت اثر، درمانگر برنامه‌ای ۱۵ تا ۲۰ جلسه‌ای را تنظیم می‌کند.
جلسات tDCS چگونه انجام می‌شود؟
درمانگر با تعیین نقاط دقیق بر اساس نقشه مغزی، دو الکترود را روی سر قرار می‌دهد. جلسه حدود ۲۰ تا ۳۰ دقیقه طول می‌کشد. فرد می‌تواند در این زمان کتاب بخواند، موسیقی گوش دهد یا تمرین ذهن‌آگاهی انجام دهد.
بیشتر افراد این روش را به‌راحتی تحمل می‌کنند. تنها عوارض احتمالی، خارش یا قرمزی موقت زیر الکترودهاست که به سرعت برطرف می‌شود.
برخی کلینیک‌ها از tDCS به همراه برنامه‌های نوروفیدبک یا مدیتیشن هدایت‌شده استفاده می‌کنند تا اثرات درمانی را تقویت کنند.
آیا tDCS می‌تواند جایگزین دارو شود؟
در بسیاری از موارد، tDCS به عنوان درمان کمکی به کار می‌رود، نه جایگزین کامل دارو. اما در مواردی که بیمار تمایل به مصرف دارو ندارد یا عوارض دارویی را تحمل نمی‌کند، می‌تواند گزینه‌ای ایمن‌تر باشد.
تحقیقات نشان داده‌اند که ترکیب tDCS با داروهای ضدافسردگی دوز پایین، پاسخ درمانی را سریع‌تر و پایدارتر می‌کند.
مزایا و ایمنی
- غیرتهاجمی و بدون نیاز به جراحی
- عوارض خفیف و گذرا
- هزینه کمتر نسبت به بسیاری از روش‌های تحریک مغز
- قابل ترکیب با سایر درمان‌ها (روان‌درمانی، دارو، تمرینات ذهنی)
تنها نکته مهم، انجام آن تحت نظر متخصص نوروتراپی یا روانشناس آشنا با پروتکل tDCS است. افراد دارای ضربان‌ساز قلب یا ایمپلنت فلزی نباید از این روش بدون مشورت پزشکی استفاده کنند.
tDCS روشی نوین و علمی برای کمک به تنظیم فعالیت مغز در افسردگی است. این روش به جای «تحریک زیاد»، به مغز کمک می‌کند دوباره تعادل طبیعی خود را پیدا کند.